Prematüre doğan bebeklerde sık rastlanan sorunlar enfeksiyon riski, beslenme sorunları, uyku ve prematüre bebeklerin cilt bakımıyla ilgili sorunlardır.

Prematüre bebeklerin yenidoğan yoğun bakım ünitesinden taburcu edilme zamanı önemli bir konudur. Hastaneden erken çıkma bebek ile anne arasındaki bağı kuvvetlendireceği gibi bebeğin gelişeceği çevrenin düzenlenmesi, hastane enfeksiyonlarının önlenmesi ve hastane masraflarının azaltılması yönünden de faydalıdır. Buna karşılık hastaneden erken çıkma; bebeğin genel durumunun bozulmasına ve tekrar hastaneye yatırılması gereksinimine yol açabilir ve bu durum bebeğe olduğu kadar aileye de ilave bir stres kaynağı olur.

Florence Nightingale Hastanesi uzmanları; prematüre doğan bebeklerin ebeveynlerinin bebek taburcu olup eve geldikten sonra 3 değişik dönemden geçtiğini belirtiyorlar. İlk döneme “öfori dönemi” denir ve evdeki ilk 6 haftalık süreyi kapsar. Bu dönemde ebeveynler anne-baba olmanın mutluluğunu yaşar ve çocuğun eve gelmiş olmasından dolayı sevinç içerisindedirler.

İkinci dönem bir mutsuzluk dönemidir ve 6 ay kadar sürebilir. Bu dönemde aile çocuklarının düşündüklerinden daha küçük olduğunun, gelişmesinin daha geri olduğunun farkına varır ve bu sorunlarla baş edemeyeceğini düşünerek endişelenir.

Son dönem kabullenme dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemde anne ve baba, çocuklarını olduğu gibi ve hayatlarının doğal bir parçası olarak kabul etmeyi öğrenir ve normal hayatlarına döner. Çocuğun büyümesi ve gelişmesi normal veya çok hafif bir gelişme geriliği varsa, aile içindeki stres daha azdır ve normal hayata dönüş çok daha hızlı meydana gelir.

Peki evde prematüre bebek bakımında nelere dikkat etmemiz gerekir?

Vücut ısısının korunması

Prematüre bebekler zamanında doğan bebeklere göre farklılıklar gösterirler. Gestasyon haftaları büyüdükçe vücutlarındaki oluşumlar tamamlanmaya ve bizlerin dışarıdan verdiğimiz desteğe daha az ihtiyaç duymaya başlarlar. Cilt altı yağ tabakaları olgunlaşmadığı için hipotermi (vücut ısının düşmesi) gözlenebilir. Bu nedenle zamanında doğan bebeklere göre daha çabuk üşürler. Vücut ısılarının korunması için alınan kıyafetlerin uygun boyutta olması, vücutlarının her yerini sarması gerekmektedir. Bu sağlanamıyorsa prematüre kendini ısıtmak için daha fazla enerji kullanacak, bu da büyüme hızını yavaşlatarak farklı problemlerin oluşmasına neden olacaktır. Eğer; uygun boyutta pamuklu kıyafetler bulunamaz ise el ve ayaklarına pamuk, gazlı bez sarılarak, iki tulum üst üste, eldiven ve çoraplar çiftli giydirilerek çözüm üretilebilir.

Oda sıcaklığı sabit tutulmalıdır. (24 °C – 25 °C) Çok soğuk ve çok sıcak ısı değişikliklerinin bebeğin sağlığını tehlikeye sokacağı unutulmamalıdır. Mümkünse odada termometre bulundurulmalıdır. Digital kulak termometresi bebeğin ısı ölçümünün kontrolü için fayda sağlayacaktır.

Beslenme

Prematüre bebeklerin besin ihtiyaçları zamanında doğmuş bebeklerinkinden daha fazladır. Büyümeyi yakalayabilmek için aldıkları enerji doğru hesaplanmalı, beslenmesi ona göre düzenlenmelidir.

Emme, yutma, nefes alma koordinasyonlu refleks 33. gestasyon haftasından sonra geliştiği için daha önceki haftalarda bebekler gavajla beslenmelidir. (Gavaj: Mideye ağız veya burundan sonda takılarak, sondadan anne sütü veya mama ile besleme yöntemidir.)

Bebeğin bakımının büyük ölçüde tıbbi personele bağımlı olduğu ilk dönemlerde anne sütü verilmesi anne ve bebeğin duygusal ihtiyaçları açısından büyük faydalar sağlar. Anne sütüyle beslenme şekli gerek emzirme metodları, gerek biberonla, gavajla beslenme ve anne sütünün önemi aile hastanemizde kaldığı süre içerisinde sürekli verilmektedir.

Anne sütünün önemi asla tartışılmaz. Anne serviste yattığı süre içerisinde süt salınımının artması için süt pompası ile sütleri toplanır. Bu işleme evde de devam etmesi gerekebilir. Bu dönemde sütlerin saklama koşulları ve hazırlanışı ile ilgili kurallara uyulmalıdır.

Anne sütü;
Derin dondurucuda, 6 aya kadar
Buzlukta, 1 aya kadar
Buzdolabı rafında, 24 saat’e kadar
Oda sıcaklığında, 8 saat ‘e kadar saklanabilir.

Anne sütü ısıtılarak verilmez. Bebeği beslemeden 1-2 saat evveli oda sıcaklığında bekletilerek veya benmarie usulü ılıtılarak verilebilir.

Eğer prematüre, anne sütünün yanında mama desteği ile besleniyorsa; mama hazırlama koşulları ve biberonla beslenme kurallarına uyulmalıdır.

Mama Hazırlığı:
1- Steril su (İçme suyunu temiz bir kapta kaynamaya başladıktan sonra 10 dakika kadar kaynatın).

2- Steril biberon (ölçülü biberonlar ve en sağlıklısı cam biberonlar kullanın. Biberonların emziklerini ve biberon emziklerinizi hatta süt pompanızın aparatlarını sterilizatör cihazında buhar ile sterilizasyon yöntemi ile steril edilebilir ya da ayrı temiz bir tencere edinerek bütün parçaların üstünü kaplayacak şekilde içme suyu ile kaynatma yöntemi ile steril edebilirsiniz).

3- Steril biberon emziği (silikon veya kauçuk biberon emzikleri kullanılabilir. Dikkat edilmesi gereken emziklerin deliklerinin büyüklüğüdür. Akış hızının damla damla olmasına dikkat ediniz. Deliklerin büyük ve akış hızlarının hızlı olması aspirasyon riskini doğurabilir).

4- Uygun mamalar (prematüre mamaları ve miadında doğmuş bebekler için hazırlanmış mamaların birbirlerinden farklılıkları vardır. O nedenle doktorunuza danışarak mama kullanınız).

Hazırlık: Mamaların içinde ölçekler bulunmaktadır. Biberonu düz bir zemine yerleştirerek steril suyu 30 cc (30 ml) ölçüsüne kadar koyunuz. İçine mama ölçeği ile 30 cc’ye 1 ölçek, 60 cc’ye 2 ölçek vb. hazırlayarak, biberonun ağzını kapatarak iyice çalkalayınız. Biberon ısıtıcısında mamayı ısıtabilirsiniz. Biberon ısıtıcı yoksa biberonu sıcak suyun içine oturtarak da bu işlemi uygulayabilirsiniz.

Mamanın ısısını cildin en hassas ve en ince bölgesi olan el üstü veya el bileğinin içine damlatarak kontrol ediniz ve öyle beslemeye geçiniz.

Bazı prematürelerde aldığı miktar ölçüm açısından önemlidir. Vereceğiniz miktarı enjektör ile ölçerek biberonla verebilirsiniz.

Temizlik: Bebeğinize kullandığınız emzik, biberon vb. mutlaka steril ederek kullanınız. Kirli biberonları bulaşık deterjanı ile biberon fırçasıyla içini iyice yıkayarak temizleyip steril ediniz.

Emzirme pozisyonları farklılık gösterir. Bebek emzirme aşamasına geldikten sonra yenidoğan yoğun bakım ünitesi ve bebek bakım odası hemşireleri tarafından emzirme teknikleri eğitimi verilecektir.

Ev ortamında emzirme işlemi için temin edeceğiniz rahat bir koltuk hem sizin rahatlığınız hem de bebeğinizin rahat emebilmesi için kolaylık sağlayacaktır.

Prematürenin gerek hastanede yattığı dönemde gerekse taburcu olduktan sonraki beslenmesi yalnızca besin ihtiyaçlarının karşılanması anlamına gelmez. Bu dönemdeki beslenme şekli, çocuğun tüm yaşamını etkileyebilecek özelliklere sahiptir. Bebeğe kalori ile diğer besin elemanlarının da uygun şekilde verilmesi bebeğin beyin gelişimi ile bağırsak ve endokrin fonksiyonların gelişimini etkileyebildiği gibi erişkin yaşta karşılaşabileceği şişmanlık, ateroskleroz, hipertansiyon ve allerji gibi çok değişik sorunların ortaya çıkmasını da etkileyebilir. Bu nedenle, bebeklerin doğru zamanda doğru şekilde beslemesi önem kazanır.

Prematüre beslenmesinde anne sütüne ek mamalar anne sütüyle birlikte verilebilir. (EO protein mama) Bunun yanında multivitaminler, demir, fosfor vb. eklenebilir. Taburcu olurken ilaçların kulanım şekilleri, dozları ve saatleri yenidoğan hemşireleri tarafından aileye anlatılmalı ve taburcu formunda belirtilmelidir.

Beslenme sorunları:

Prematüre bebeklerde beslenme problemlerine daha sık rastlanır. Bu sorunların çoğu hemen doğum sonrası dönemde görülmekle beraber emme ve yutma sorunları uzun süre devam edebilir. Bu aşamada yine; yoğun bakım ünitesinde aile beslemeye ortak edilerek ev aşamasında kendi başlarına beslemede eğitilmelidir. Dikkat edilmesi gerekenler besleme esnasında bebeğin başını 45 derece açı ile tutmak, biberon emziğinin akış hızını ayarlamak, mamanın ısısını kontrol etmek, anne sütü veya mamanın miktarını ayarlamak ve besleme işlemi yapan kişinin rahatlığını sağlamak bunlardan sadece bir kaçıdır. Eğer bebek ilk önce aktif emip daha sonra uyku haline geçiyorsa bebeğin gazının olabileceği düşünülmeli, uygun pozisyonda gazını çıkartmaya çalışılmalıdır. Prematüre bebeklerin çene kasları tam olarak gelişmediği için emme işlemi esnasında çok çabuk yorularak uyku fazına geçebilirler. Bu nedenle özellikle biberon ile beslerken parmağınızla çeneden destek sağlayarak bebeğinize yardımcı olabilirsiniz. Lütfen sorularınızı ve gösterilmesini istediğiniz pozisyonları yenidoğan hemşirelerine sorarak yardım alınız. Beslenme süresini 30 dakikayı geçmeyecek şekilde ayarlayınız. Besleme ne kadar uzarsa öğün sayısı o kadar azalır. Kilo kaybı o kadar da fazla olur.

Bebeğinizi beslenme sonrası sağ veya sol yan yana yatırınız. Başı vücutla beraber %10 dereceye kadar dikleştirmede fayda vardır. Aspirasyon beslenme sonralarında çok sık görülen bir komplikasyondur. Dikkat edilmesi gerekir.

Prematüre bebeklerde kabızlık da nadir olmayan bir durumdur. Uzun süreli kabızlıklarda doktorunuza başvurunuz.

Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde ve bebek bakım odasında hemşireler tarafından bağırsak masajı eğitimi verilmektedir. Evde bu masaj yöntemi size yardımcı olacaktır.

Beslenme esnasında bebeğinizin rengini ve hareketlerini doğru gözlemlemeniz gerekir. Sağlıklı bir bebeğin rengi pembedir. Bebeğin renginde hastane çıkışına göre sararma veya soluklaşma gözlemlerseniz doktorunuza başvurunuz.. Beslenme esnasında ağız ve burun çevresinde morarma, vücudunda genel bir renk değişikliği olursa beslemeyi kesip mutlaka bebeğinizi gözlemleyip doktorunuza başvurunuz.

Evde enfeksiyon kontrolü

Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmediği için her türlü enfeksiyona açıktırlar. Bu nedenle ziyaretçilere, özellikle okul çağı çocuklara kısıtlamalarda hassas davranılmalıdır. Odasında oyuncak bulundurulacak ise; oyuncakların yıkanabilen, toz tutmayan ve tüysüz olmasına dikkat edilmelidir.

El temizliği enfeksiyon kontrolünde birinci basamaktır. Bebeğe dokunmadan evvel, alt temizliği sonrası el temizliğine özen gösterilmelidir.

Tırnakların kısa kesilmesi ve mümkün olduğunca takı takılmaması yine enfeksiyon açısından önemlidir.

Solunum durması - apne

Apne: Prematüre bebeklerde sık görülen apne, beynin yeterli olgunluğa ulaşamamış olması ve göğüs kafesi kaslarının kuvvetsizliğinden meydana gelmektedir.5 saniyeden daha kısa ve kendiliğinden düzelen solunum durmaları fizyolojiktir. Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde çok sık karşılaşılan bu sorun bebek taburcu olduktan sonrada devam edebilir.10 saniyeden daha uzun ve bebeğin dudaklarında morarma ve halsizlik yapan solunum durması patolojiktir, uyarı verilmesi gerekir ve hemen doktorunuza başvurun. Bebeğin evde apne yatağı ve monitörüne bağlanıp bağlanmayacağına taburcu olmadan önce karar verilir. Kullanımı ve temini aileye taburculuk planında anlatılır.

Uyku

Prematüre bebekler uykuya çok meyillidirler. Özellikle beslenmeye ayrılan süre ne kadar çok uzarsa o kadar bebeğin yorulmasından dolayı uykuya meyili artacaktır. Bu nedenle beslenmede harcanan süreye dikkat edilmeli, beslenme ve uyku düzenleri iyi ayarlanmalıdır.

Büyüme hormonu uyku safhasında salgılanır. Bu nedenle bebek uyurken itinalı davranılmalıdır. Bunun yanında oda lambasının ayarlanır olması bebeğin gece gündüzü ayırt etmesi açısından faydalı olacaktır. Gündüzleri daha hareketli bir yaşamdan geceleri uyku ve sessizliğe geçiş bebeğin ev ortamına adaptasyonu yönünden önemlidir.

Gündüzleri odasında kısık sesli hafif bir müzik çalınabilir. Fakat bilinmelidir ki ses seviyesinin yüksek olması henüz daha yeni yeni olgunlaşmaya başlayan işitme organında kalıcı hasarlara neden olabilir.

Cilt bakımı

Bütün yenidoğanların olduğu gibi prematürelerin de cildi hassas ve narindir. Özellikle prematürelerde kulak gibi kıkırdak dokuların olduğu bölümler olgunlaşmadığı için sağ, sol yan yatırıldığında uzun süre pozisyon değiştirilmemesine bağlı olarak kulaklarda yapışkanlıklar, nekrozlar oluşabilir. Yine pozisyonel olarak baş bölgesinde düzleşmeler görülebilir. Bu nedenle sık sık (3 saat ara ile) pozisyon değiştirmede, hassas bölgelerine havlu, pet gibi malzemelerle desteklemekte fayda görülecektir.

Gözlerde yapışkanlıklar, çapaklanmalar ve hatta akıntılar görülebilir. Bu durumda doktorunuza danışmakta fayda olacaktır. Göz bakımını steril su ile yapabilirsiniz. Bir göze kullandığınız gazlı bezi diğer gözde kullanmayınız, çünkü herhangi bir enfeksiyon söz konusu ise diğerine bulaştırabilirsiniz. Eğer ki; gözlerde ödem, kızarıklık ve sarımtırak akıntı varsa bu enfeksiyon olduğunu gösterebilir.

Ağız bakımında yine steril su kullanabilirsiniz. Bebeğinizin damaklarda, dil üstünde beyaz partiküller olup olmadığına dikkat ediniz. Böyle bir durumda serçe parmağınıza gazlı bez sarıp pamukçuk olan bölgeyi steril su ile kazıma tarzında temizlemeniz önerilecektir. Emin olmadığınız durumda doktorunuza başvurabilirsiniz.