Yabancı uyruklara sahip çiftlerin boşanma süreçleri ve hukuki hakları ile ilgili genel bilgiler neler? İstanbul Barosu avukatlarından Zeynep Yargıç, güncel süreci anlatıyor…

Globalleşen dünyamızda kadınlar ekonomik güç kazanabilmek amacı ile iş imkanlarının daha fazla olduğu ülkelere göç etmektedirler. İş imkanı ve meslek edinme düşüncesi ile o ülkenin vatandaşlığını kazanma amaçlanmakta ve bu uğurda evlilikler yapılmaktadır. Vatandaşlık kazanmak için yapılan evlilikler evlenilen kişinin sosyal statüsüne, kişiliğine ve yaşına bakılmaksızın yapılmakta ve amaç elde edildikten sonra boşanma ile sonuçlanmaktadır. Yabancı evliliklerin sonlandırılması 2 aşamadan oluşmaktadır. Öncelikli olarak boşanma ve bu alınan boşanma kararına geçerlilik kazandıracak olan ikinci aşama ise tanıma ve tenfizdir.
Milletlerarası Özel Hukuk Kapsamı
Türk Milletlerarası Özel Hukuk Mevzuatına baktığımızda 13.madde Boşanma ve ayrılık sebepleri ve hükümleri eşlerin müşterek milli hukukuna tabidir demektedir. Eşler ayrı vatandaşlıkta iseler müşterek ikametgah hukuku, bulunmadığı takdirde müşterek mutad meskenleri hukuku, bunun da bulunmaması halinde Türk hukuku uygulanacaktır.
Örneklendirirsek; Alman vatandaşı ile evli olan bir Türk, dilerse Almanya’da dilerse de Türkiye’de ikametgahı olduğu takdirde Türkiye’de boşanma davası açabilecektir. Burada genel yetki kuralları geçerli hale gelecektir. Çekişmeli boşanma davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir (Mk168). Anlaşmalı açılacak boşanma davalarında ise yetkili mahkeme problemi bulunmamakta olup, taraflar dilediği yer mahkemesinden davayı açabilmektedir.
"Türkiye’de ikametgahı bulunmayan Türk vatandaşları ise kişi hallerine ilişkin davaları, ikamet ettikleri ülke mahkemesinde açılmadığı veya açılamadığı takdirde Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemede, bulunmaması halinde ilgilinin sakin olduğu yer, Türkiye’de sakin değilse Türkiye’deki son ikametgahı mahkemesinde, o da bulunmadığı takdirde Ankara, İstanbul veya İzmir Mahkemelerinden birinde görülür.”(Möhuk M. 28)
Türkiye’de Alınan Boşanma Kararlarının Yabancı Ülkede Geçerli Olabilmesi için
Pratikte de daha çok rastlanıldığı üzere Alman mahkemeleri açısından bakarsak Alman mahkemelerince verilen boşanma kararlarının Türkiye'de geçerli olabilmesi için yetkili Türk mahkemesince onaylanması yani Tanıma ve Tenfizi gerekmektedir. Bu işlem ikinci bir boşanma davası gibidir. 5718 sayılı Uluslararası Özel Hukuk ve Hukuk Muhakemesi Kanunu’ nun 58. maddesine göre yabancı mahkeme kararlarının Türkiye’de tanınması yapılır. Tanıma yalnızca boşanma kararına ilişkin olup, tenfiz nafaka kararlarının da icrasını gerektirir.
Böyle bir tanıma yapılmamış ise yabancı mahkeme kararlarının Türk makamları nezdinde geçerliliği olmayacaktır. Tenfiz gerçekleşmediği sürece kişinin evliliği kağıt üzerinde hala devam etmektedir, nüfusa işlenmez.
Çocuğun Velayeti
Alman Mahkemelerinin ya da Gençlik Dairelerinin Türk çocukların velayetiyle ilgili verdiği kararlar ise, boşanma kararının aksine, Türkiye'de onaylatılmadan da geçerlilik taşır. Ancak anne - baba ya da yakınları isterlerse bu kararlara Almanya'da bir mahkemede itiraz edebilecekleri gibi, Türkiye'de ikamet ettikleri ya da nüfusa kayıtlı oldukları yer mahkemesinde de dava açarak itiraz edebilirler.
Çocuğun velayeti konusunda Türk Mahkemesinin vereceği karar kesin olup hem Alman makamlarını hem de Türk makamlarını bağlar. Dolayısıyla, Alman mahkeme ya da idari organlarının bu konudaki kararı geçerliliğini kaybeder.
Boşanmanın Türkiye’de Tanınabilmesi
Usul açısından değerlendirirsek yabancı mahkeme kararlarının Türkiye’de tanınması için taraflardan biri Türkiye’de yaşıyor ve şahsen mahkemeye başvurabiliyor ise, sadece bulunmayan kişi şahsen ya da avukatı aracılığı ile davasını açabilir.
Yurtdışında olan tarafa tebligat yapılacak, davadan haberdar edilecek ve davaya kendisinin veya avukatının duruşmaya katılması istenecektir. Katılmaması durumunda da gıyaben tanıma işlemi sonuçlandırılır. Ne yabancı olan taraf, ne de avukatı duruşmaya katılmaz ise, mahkeme tanık dinleyecek ve dava konusu Apostille şerhli ve tercümesi yapılmış yabancı mahkeme kararına ilişkin tanıma ve tenfiz kararını verecektir. Tenfiz kararı kesinleştikten sonra Türkiye’de boşanma işlemi tanınabilecektir.
Boşanma kararının Türkiye’de tanınabilmesi için de bir takım prosedürler devrededir, kararı Türk hakimi tarafından tanınabilmesi için kararın asıl(orijinal) karar olması ve Apostille şerh onaylı olması gerekmektedir. Apostille şerhi kararın tanınması için,gerçekliğini gösteren bir geçerlilik şartıdır.
Yukarıda her ne kadar yabancı ile evli Türk vatandaşının boşanma sürecinden bahsettiysek de, tersi durum olarak yabancı vatandaşlığa sahip olan kişi de eşinin Türk olması durumunda Türkiye’de davasını açıp boşanmayı sağlayabilecektir. Tanıma ve tenfiz aşamaları da aynı prosedürle işleyecektir.
Tüm bu yukarıda verilen bilgiler ışığında bu konudaki kanunlarımız açık ve sarih olduğundan yabancı ile evlilik yapmayı düşünen vatandaşlarımızın ileride doğabilecek sakıncaları en aza indirgenmesi için daha hassas ve tüm sonuçlarını düşünerek davranmaları gerekmektedir.