Bu büyüme sürecinde kalıtsal özelliklerden çevresel etkenlere kadar büyümeyi etkileyen pek çok faktör bulunuyor. Ancak, her yaş dönemi ve cinsiyete göre normal büyüme aralıkları değişebiliyor. Bu nedenle büyümenin sağlıklı olup olmadığı tartışılırken bu etkenlerin göz önünde tutulması gerekiyor.

Anne karnında büyüme

Anne karnında büyümeyi etkileyen çeşitli faktörler bebeğin gebelik sırasında ve doğum sonrası büyüme sürecine etki yapabiliyor. Özellikle anneden bebeğe gelen besin ve oksijeni engelleyen bazı durumlar anne karnında büyümeyi olumsuz etkiliyor. Anadolu Sağlık Merkezi’nden Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü Direktörü Dr. Neslihan Güngör nedenleri sıralıyor: “Bu nedenlerin başında plesantanın yetersizliği geliyor. Bazı ilaçların kullanılması, sigara içilmesi bebeğin beslenmesini engelleyebilir. Annede yüksek tansiyon oluşu da plesantaya zarar vererek besin ve oksijen alışverişini engelliyor. Çoklu gebelik olduğu zaman da, bebekler aynı olanaklardan faydalandığı için böyle bir durumla karşılaşılabiliyor.”

Anne karnında yeterince beslenemeyen bebekler doğduktan sonra da bazı sağlık problemleri ile karşılaşabiliyorlar. Bu bebeklerin doğum ağırlıkları ve boyları belirlenen standartların altında oluyor. Normal büyüme hızlarını yakaladıklarını teyit etmek için takip edilmeleri gerekiyor. Bazı bebekler en fazla 2 - 2.5 yılda bu arayı kapatabiliyorken, bu arayı kapatamayan bebekler için günümüzde bazı hormonal tedaviler uygulanıyor. Güngör, SGA (small for gestational age: gebelik haftasına göre büyümesi geri) denilen bu grup için halen büyüme hormonu ile bilimsel çalışmaların devam ettiğini söylüyor.

Baş çevresi büyümesi önemli

Özellikle yaşamın ilk üç yılında baş çevresindeki büyüme de, sağlıklı büyüme kriterleri arasında dikkat edilen unsurlar arasında gösteriliyor. Yaş, kilo, boy ve baş çevresinin birbirine paralel olarak gelişmesi beklenir. Güngör, aksi taktirde altta yatan bir problem olabileceğine dikkat çekiyor. 3 yaş içinde baş çevresinin gelişmesindeki neden, beynin gelişmesine bağlı baş kemiklerinin de gelişmesidir. Beyin gelişimini etkileyen bir problem olduğunda baş çevresi gelişmesi de yavaşlayacağı için, baş çevresinin istenilen oranlarda gelişmemesi hekim için uyarıcı bir nokta oluyor.

Ergenlikte büyüme

Çocuklarda ergenlik döneminde ise hızlı bir büyüme atağı gözleniyor. Kızlarda 6-11 cm olan büyüme, erkeklerle 7-13 cm arasında gerçekleşiyor. Ergenlikle birlikte olan diğer gelişimler de buna eslik ediyor. Güngör’ün anlattığına göre, buradaki önemli özelliklerden biri de, kız çocuklarındaki büyüme atağının (growth spurt) ergenliğin ilk yarısında görülmesine karşın, erkeklerde ergenliğin ikinci yarısında yaşanması. Dolayısıyla, erkek çocuklar kızlara göre biraz daha uzun bir büyüme süreci yaşamış oluyorlar.

Çevresel ve genetik faktörler

Eğer çocukta anne ve babadan beklenen potansiyelin çok üzerinde bir büyüme varsa, hormonların aşırı salınımı söz konusu olabiliyor. Boyca büyüme düşünüldüğü zaman iki önemli faktörden söz ediliyor. Başlangıçta genetik geliyor. Öncelikle anne ve babada toplanmış olan genlere bağlı olarak çocuğun boy uzama potansiyeli belirleniyor. Büyümeyi etkileyen ikinci faktör ise çevresel etkenler oluyor. Örneğin çok uzun boylu anne ve babanın çocuğu başlangıçta beklenen büyüme kanallarında büyürken, beslenme problemi ya da geçirdiği bazı hastalıklar onun genetik potansiyelindeki büyüme hızına ulaşamamasına neden olacaktır.

Nelere dikkat etmeli?

• Çocuk hekimlerinden büyüme ile ilgili bilgi vermelerini isteyin.
• Çocukların büyüme sürecinde bir problem gözlüyorsanız, bunun nedenlerini ve çözümlerini hekiminizle tartışın.
• Çocuklarının ayakkabı, pantolon gibi boyla değişen giysilerini ne kadar zamanda değiştirdiğinize dikkat edin. Örneğin bir çocuk 2 yıl boyunca aynı pantolonu giyiyorsa büyümesinde bir sorun olduğuna dair ipucu verebilir.
• Normalin çok geniş bir dağılımı olduğu unutulmadan, çocuklarınızı başka çocuklarla kıyaslamayın. Ama belirgin farklar var ise doktorunuza danışmaktan çekinmeyin.