Harvard Üniversitesi Eğitim Bölümü’nde uzun yıllardır görev yapan Catherine Elizabeth Snow erken çocukluk okuma yazması konusunda uzman... Snow, yıllarca okuma yazmaya katkıda bulunan ya da kötü etkiye sebep olan dilbilimsel ve sosyal faktörleri araştırıyor. Geçtiğimiz aylarda Bahçeşehir Okulları’nda velilere eğitim veren Snow’un Hürriyet İK’ya verdiği röportajı sizlerle paylaşmak istedik.

Bir çocuğun sözcük dağarcığı nasıl gelişir?

Çok fazla kitap okuyarak kitaplardaki farklı ve yeni sözcüklerle ilgili sohbet ederek ve sözcüklerin anlamları üzerinde tartışarak gelişir. Çocuklar kullandıkları sözcükleri daha iyi öğrenirler, bu nedenle aynı kitabı çocuğa defalarca okumak gerekir. Her okuduğunuzda farklı bir anlam düzeyi çıkarırlar.

Kitap okuma dışında neler yapılabilir?

Her konuda sohbet etmek çok önemli. Küçük çocukları dinleyerek de onların neye ilgi duyduklarını öğrenebiliriz. Ancak sadece sohbet ederken farklı kelimeleri yakalamak zordur. Kitaplar her zaman yönlendiricidir. Örneğin: Kitapta geçen "Yüzgeç" sözcüğünün anlamını 2-3 yaşındaki bir çocuk bilmeyebilir. Ama kitabı okurken bu yeni sözcük üzerine sohbet edilebilir. Değişik mekanları gezmek, dış dünyayı algılamaları ve yeni sözcükler öğrenmeleri için bir fırsattır.

Her yaşta sözcük dağarcığı gelişebilir mi?

Her yaşta gelişebilir. Ancak, erken çocukluk döneminde edinilen sözcük dağarcığının zenginliği, ileriki yaşlarda yeni sözcükler öğrenmeyi kolaylaştırır.

Sözcük dağarcığı fazla olan çocuk öğrenmeye daha mı meyilli, daha mı başarılıdır?

Evet kesinlikle. Sözcükler içinde bilgi taşırlar ve sözcük bilgisi okul başarısında etkilidir. Yapılan araştırmalar, daha çok sözcük bilen çocukların akademik ve sosyal gelişimlerinin daha etkin olduğu görülebilir.

Kaç yaşından itibaren sözcük dağarcığı gelişir? Aileler hangi yaşta neler yapmalılar?

2 yaşından itibaren aileler çocuklarına bol bol kitap okumalı, onlarla anlamlı ve detaylandırılmış sohbetler yapmalı. Örneğin: Akşam yemeğinde bezelye yemeği ile ilgili sohbet etmek, faydalarını anlatmak, vitaminlerden bahsetmek genişletilmiş sohbettir. Ama anne sadece "bezelye yemeğini bitir" dediğinde çocuk bu söylemden hiçbir şey öğrenmez. Çocuklar sevdikleri yetişkinlerden daha rahat öğrenirler.

Düşük gelir ve kültür seviyesine sahip ailelerin çocukları 3 yaşında 500 sözcük bilirken, yüksek gelir düzeyi ve kültür seviyesine sahip ailenin aynı yaştaki çocuğu 1200 sözcük biliyor diyorsunuz, aileler ne yapıyor da böyle bir farklılık oluyor?

Gelir ve kültür seviyesi iyi olan aileler çocuklarıyla daha çok iletişim kuruyor, nitelikli sohbetler yapıyor ve onları farklı kitaplarla buluşturuyorlar. Ailenin kültür düzeyine bağlı olarak, çocuğu ile kurduğu iletişimde kullandığı sözcük sayısı daha zengin olduğu için, bu çocuklar da daha çok sözcük öğrenmiş oluyorlar.

Okul sözcük dağarcığı için ne yapmalı? Öğretmenlere neler düşüyor?

Okul Öncesi dönemde çocuklara değişik türlerde kitaplar okunmalı ve bu kitaplarda geçen yeni sözcükleri fark ettirerek, sınıf ortamında bu sözcükleri kullanmaya yönelik aktiviteler planlanmalı. Kitap okunduktan sonra, çocuklara "Sence bundan sonra ne olacak?", "Sen bu kahramanın yerinde olsan ne hissederdin?", "Sence bu hikayenin sonu nasıl değiştirilebilir?" gibi destekleyici sorularla sohbet ortamı genişletilebilir. Böylece hayatlarına yeni konu başlıkları sokulabilir. Optimal bir okul öncesi sınıf ortamı dile odaklanmalıdır. İçerik odaklı bir müfredat programı çok önemli.

Ayrıca çocuklara, kitapların farklı nedenlerle okunabileceği anlatılmalı. Örneğin bazı kitapları yeni bilgiler edinmek için okurken, bazı kitapları sadece iyi vakit geçirmek için okuruz. Okuduğumuz kitaplarla başka insanları, ülkeleri, yaşantıları, bakış açılarını, inançları öğreniriz.


Nuran Çakmakçı, Hürriyet İK